Case story
Gemakkelijke toegang tot veilig, betaalbaar water verandert levens in Oegandese dorpen
It is my dream to make the entire district have such water systems, so that we can declare it safe in terms of water supply.
Oegandese plattelandsdorpen aan het Victoriameer hadden geen gemakkelijke toegang tot veilig water. Het meer is vervuild door industrieel afval en veroorzaakt bij inname ernstige of dodelijke ziekten die via water worden overgedragen. In 2015 financierde de IJslandse regering een vierjarig project voor water, sanitatie en hygiëne (WASH) om het gebied te helpen.
IJsland werkte samen met de lokale overheid van het Buikwe-district, de NGO Water Mission Oeganda en Grundfos, de leverancier van de oplossingen. Voor één deel van het project boorde het team boorgaten voor veilig grondwater en installeerde het team leidingsystemen met Grundfos AQtap waterautomaten op zonne-energie in 39 dorpen met ongeveer 45.000 inwoners. Met deze samenwerking daalt het ziekteverzuim in verband met ziekten die via water worden overgedragen na bijna twee jaar gestaag.
In het dorp Bugoba is het aantal gevallen van diarree onder alle leeftijdsgroepen met 45% gedaald van 2017 tot 2019. Onder kinderen jonger dan 5 jaar is dit aantal drastisch verminderd, met 65%. Daarnaast nemen dorpswatercommissies de werking van de watersystemen over. De betaling voor het water gaat naar bedrijf en onderhoud om een duurzame, langdurige werking te garanderen.
De situatie
Het dorp Bugoba (10.000 inwoners) ligt in een dal in het Buikwe-district in de heuvels boven het Victoriameer in Oeganda. Het duurt ongeveer een uur met vierwielaandrijving van de stad Jinja naar Bugoba over de rode aarde en langs suikerriet- en cassavegewassen. Het meer ligt onderaan een lange, glooiende heuvel - ongeveer een half uur lopen van het dorp.
Toen Annet Kasukya naar Bugoba kwam om te trouwen met haar man, visser van beroep, werd ze één van de vele vrouwen en meisjes die het pad van de heuvel afwandelden om 20-liter jerrycans met water te vullen. Daarna sjouwde ze deze mee naar huis om te koken en te wassen.
"Eerst dachten we dat het water goed was omdat we het van oudsher gebruikten," zegt Annet Kasukya. "Toen werd je ziek en dacht je dat dit misschien door de muggen kwam. In de gemeenschap waren de mensen altijd al ziek. Mijn buurman stierf aan bilharzia. Zijn maag was opgezwollen. We wisten niet dat het water van het meer ons beïnvloedde."
“We invested a lot in medical treatment for our kids and even ourselves when we got sick,” says Annet Kasukya, a villager in Bugoba of the time before the Grundfos Lifelink water systems. “We could not save any money that could help us in our daily lives.”
Haar oudste dochter Hanifa - nu zes jaar oud - kreeg ernstige diarree. "We hebben veel geld uitgegeven om haar beter te krijgen", zegt Annet. "Ze raakte zo uitgedroogd. Het heeft bijna haar leven gekost."
Sommige dorpsbewoners dachten dat het water schoner zou zijn als ze het dieper uit het meer zouden halen. Dat bracht zijn eigen gevaren met zich mee, waaronder de gevaren van verdrinking en krokodillen. "Het meer was helemaal niet goed", zegt ze.
Er was een put, maar het was twee tot drie uur lopen over de weg de andere kant op, en het water was niet betrouwbaar veilig. Het andere alternatief was om water te kopen bij lokale waterverkopers. Ze verkochten overdag water in het dorp voor 500 Oegandese shilling (USD 0,15) per jerrycan.
"Het was duur. We konden ons dat geld niet veroorloven", zegt ze. "We hebben veel geïnvesteerd in medische behandelingen voor onze kinderen en zelfs voor onszelf toen we ziek werden. We konden geen geld sparen dat ons zou kunnen helpen in ons dagelijks leven.
Bugoba villager Annet Kasukya uses her WaterCard (topped up with water credits) to buy 20 litres of water at a Grundfos AQtap water ATM.
"Het meer was ooit een goede bron van water, maar na verloop van tijd brachten de industriële ontwikkeling en de bevolkingsgroei vervuiling met zich mee", aldus Kigongo Mathias, voorzitter van het Buikwe-district. "De gemeenschappen aan de oever van het meer zagen steeds meer ziekten die via water werden overgedragen, sterfgevallen onder vooral kinderen, hoge medische kosten en dalende productieve werktijden. Dit zorgde voor een negatieve spiraal van armoede en vertraagde groei bij jonge kinderen. Dit was niet wenselijk voor individuele huishoudens en het districtsbestuur."
Er was geen NGO aanwezig in het gebied, en het nieuw opgerichte Buikwe-district had geen geld om boorgaten te boren en om waterprojecten te bedenken.
“The water system is working,” says Kigongo Mathias, District Chairman of Buikwe, Uganda. He says the new water supply system with Grundfos AQtap water ATMs have brought a sustainable, fresh water supply to fishing villages like Bugoba. Waterborne diseases are falling steadily.
IJsland raakt erbij betrokken
In 2015 is de IJslandse ambassade - gevestigd in de hoofdstad van Oeganda, Kampala - op verzoek van het districtsbestuur in Buikwe begonnen met onderzoek naar de noodzaak om een programma voor water, sanitatie en hygiëne (WASH) op te starten.
Maurice Ssebisubi, senior programmafunctionaris bij de ambassade, identificeerde 39 gevestigde dorpen langs de kustlijn. Van daaruit beoordeelden adviseurs het gebied. "Het grootste probleem dat ze vonden was dat er geen schoon, veilig water was", zegt hij. "Ten tweede waren er geen sanitaire voorzieningen. Alles was een open riool. De gemeenschappen waren echt slecht af."
Maurice Ssebisubi, Senior Programme Officer at the Iceland embassy in Uganda.
Voor de watersystemen begon het IJslandse team verschillende opties op de markt te onderzoeken. "We wilden iets dat ons daadwerkelijk waar voor ons geld kon geven, terwijl we er tegelijkertijd voor zorgden dat ze de beschikking over pompen hadden, zodat de mensen niet zouden stoppen met het krijgen van water, wat het bloed van de gemeenschap is."
Het team bezocht verschillende off-grid watersystemen op het platteland van Oeganda. Elk had zijn specifieke uitdagingen - zoals die waarbij contante transacties werden gebruikt. "Wie het geld ook ophaalt, het geld verdwijnt gewoon. En als een pomp een week lang kapot is, dan komt er gewoon iemand die hem meeneemt", zegt hij.
Bij andere projecten stroomt er zes maanden water, maar dan valt de kraan droog. Eén systeem in noordelijke dorpen gebruikte een model voor gemeenschapsbeheer, maar de bewoners worstelden met het inkomstenbeheer. "We wilden niet dezelfde fouten maken", zegt hij.
De oplossing: Grundfos Lifelink watersysteem
Het veranderde allemaal toen het team van Maurice een AQtap 'waterautomaat' op zonne-energie bezocht in Kikondo bij Buikwe. "We bekeken de boeken, en we zagen dat het systeem al ongeveer drie jaar draaide. Als we daar naar terug zouden gaan, dan zouden we water kunnen zien stromen."
Water Mission Oeganda, een NGO, had de Lifelink-oplossing geïmplementeerd met waterautomaten in Kikondo. IJsland overlegde met hen en kwam tot de conclusie dat de beste oplossing zou zijn om de nieuwe watersystemen te koppelen aan een geautomatiseerde waterkiosk-oplossing met vooruitbetaling, zoals de Grundfos AQtap-oplossing.
Villagers fill jerrycans at one of the Grundfos AQtaps in Bugoba village.
De regering van IJsland had al besloten dat er kleine bedragen voor het water moesten worden geïnd om de middelen voor de exploitatie en het onderhoud van de watersystemen te waarborgen. De Grundfos AQtap-waterautomaat bood dit aan met zijn op WaterCard gebaseerde vooruitbetaling en online waterbeheer.
Zo bood IJsland 6,7 miljoen USD aan voor een vierjarig WASH-programma dat in 2019 zou worden voltooid. De financiering omvatte 24 boorgaten in 39 dorpen voor een bevolking van ongeveer 45.000 mensen; Grundfos SP-dompelpompen op zonne-energie en RSI zonne-omvormers; en 107 AQtaps op zonne-energie in de dorpen. Bugoba was één van de dorpen. Het dorp kreeg drie AQtaps op in 2017.
Het WASH-programma leverde ook sanitaire voorzieningen, programma's voor de opvang van regenwater, training en meer.
In 2020 krijgt het lokale bestuur van het Buikwe-district de systemen in volledige eigendom. "De gemeenschappen moeten in staat zijn om de systemen zelf te laten draaien", zegt Unnur Orradóttir Ramette, ambassadeur van IJsland in Oeganda. "Het is een systeem met lage kosten, min of meer onderhoudsvrij."
“We are contributing to better health, better education,” says Unnur Orradóttir Ramette, Ambassador of Iceland in Uganda, and partner in the WASH project using Grundfos Lifelink water systems.
Hoe het werkt
Ten eerste test de gemeenschap het water uit het boorgat regelmatig om te zorgen dat het veilig is. Na chlorering wordt het veilige water door zonne-energie in tanks gepompt. Vanaf daar verdeelt de zwaartekracht het water via leidingen naar de Grundfos AQtap-waterautomaten. De AQtaps bevinden zich centraal in de dorpen.
De dorpsbewoners kunnen op elk moment van de dag of nacht met de WaterCards bij de waterpunten veilig water ophalen voor hun huishoudens en kleine bedrijven. Het kost 100 shilling voor 20 liter water - dat is het equivalent van ongeveer USD 0,03 voor 20 liter.
"We wilden een oplossing zonder contant geld en die zou zorgen voor transparantie in de werking van het hele systeem", aldus Unnur Orradóttir Ramette.
Gegevens van transacties en handelingen worden verwerkt en online gepubliceerd, evenals de bedrijfsgegevens van de pompen. "Het is uitermate gemakkelijk om geld over te maken in het AQtap-systeem, in vergelijking met anderen die ik gezien heb", zegt Maurice Ssebisubi. "En ten tweede: je beheert alles online. Het oplossen van problemen kan online worden gedaan. We hoeven niemand te bellen."
Tom Kisubi, landelijk directeur van Water Mission Oeganda, zegt dat het financiële beheer van het systeem de sociale duurzaamheid van het project vergroot. "We hebben een transactie zonder contanten. Zelfs terwijl we nu aan het praten zijn kunnen mensen een tegoed op hun WaterCards zetten. Mensen hoeven geen contant geld meer te gebruiken. Dat vergroot de betrouwbaarheid. Het verbetert het financiële management, en uiteindelijk de duurzaamheid van het hele systeem."
Bugoba villagers at one of three Grundfos AQtap water ATMs.
Maurice Ssebisubi vult aan: "Al het geld wordt gecentraliseerd in het district, maar mensen hebben WaterCards. Hier hebben we een districtsbeambte met een rekening waar het geld naartoe wordt overgemaakt. Iedereen kan het zien. Alles wordt naar één persoon geleid. Met eerdere systemen werd het naar verschillende commissies en penningmeesters geleid, en het eindresultaat was dat alles gewoon instortte. Met de AQtap is de traceerbaarheid echt verbeterd."
Hij zegt dat het andere grote pluspunt van de AQtap-waterautomaat de duurzaamheid is. "Ze hebben de test van drie jaar in deze gemeenschappen doorstaan", zegt hij. "We hebben geen problemen gehad. Ik zeg altijd tegen mensen: 'Dit zijn de iPhones voor water'."
Het resultaat van veilig water
In het dorp Bugago, waar de AQtaps al meer dan twee jaar draaien, zegt dorpsbewoner Annet Kasukya dat je een verschil kunt zien - overal waar je kijkt. “Het dorp is zo schoon. En we zien geen zieke mensen meer overgeven of diarree hebben. Mensen hebben geleerd schoon te zijn. Om de netheid te behouden", zegt ze.
"De situatie is erg veranderd omdat we nu zoet water hebben", gaat ze verder. “Het water is toegankelijk. Je kunt het krijgen, of het nu 's nachts, 's morgens of 's middags is. Ik kan de 100 shilling betalen. Ik kan 20 liter kopen. Het is niet zo duur."
Ze voegt eraan toe dat haar familie nu geld kan besparen op medicijnen en bezoeken aan het ziekenhuis, en dat haar kinderen naar school kunnen gaan. In Bugoba zeggen lokale leerkrachten dat het aantal kinderen dat zich inschrijft voor school bijna is verdubbeld nadat de dorpsbewoners toegang kregen tot veilig water en sanitaire voorzieningen.
Volgens de voorlopige gegevens van de ambassade is na slechts één jaar in 2018 in het hele Buikwe-district het ziektecijfer in verband met door water overgedragen ziekten met 7% gedaald. Het district heeft nog geen gegevens over het WASH-programma 2019 voor alle vissersdorpen. Maar in Bugoba is het aantal gevallen van diarree onder alle leeftijdsgroepen met 45% gedaald van 2017 tot 2019. Onder kinderen jonger dan 5 jaar is dit aantal met 65% gedaald.
Terwijl de IJslandse ambassade het project op een later tijdstip volledig zal beoordelen, blijkt uit de eerste cijfers dat de toegang tot veilig water in het district is gegroeid tot ongeveer 90% van de bevolking, zegt Maurice Ssebisubi. "Het doel is om tegen eind 2019 het aantal aan diarree gerelateerde ziekten in de dorpen tot nul gereduceerd te hebben", zegt hij.
As the rate of waterborne disease falls in Bugoba, more local children are able to attend school and receive a better education. Here, a science class looks for insects in a field behind their school.
Een duurzaam systeem
De districtsvoorzitter, Kigongo Mathias, zegt dat hij veel tijd doorbracht met bezoeken aan zieke inwoners tijdens zijn rondleidingen door de dorpen. Dat is vandaag de dag anders. Hij is onder de indruk van het nieuws uit de plaatselijke ziekenhuizen.
"Ze hebben niet veel werk! En als we naar de voorraden medicijnen kijken, dan is het gebruik erg laag geworden. Dat bespaart de overheid veel geld", zegt hij.
"Als ik meer geld krijg, dan is het mijn droom", vult hij aan, "om in het hele district zulke systemen te hebben, zodat we kunnen verklaren dat dit district zeer veilig is als het gaat om watervoorziening."
Ambassadeur Unnur Orradóttir Ramette zegt dat de duurzame reikwijdte verder gaat dan dit WASH-project: "We dragen bij aan een betere gezondheid, beter onderwijs," aldus de ambassadeur. "We dragen bij aan de Sustainable Development Goals van de VN - vele daarvan, en niet in de laatste plaats duurzame doelstelling nr. 6 voor veilig en betaalbaar drinkwater."
"We willen in staat zijn om betaalbaar en veilig water te leveren aan honderden miljoenen mensen op deze aarde", zegt ze. "Het vergt een collectieve inspanning om dat doel te bereiken. We hebben een oplossing gevonden die goed lijkt te werken."